Inhoudsopgave:
- Trillende oogleden (faciale myokymie: spiertrekkingen rondom de ogen en in oogleden)
- Benigne faciale fasciculaties (terugkerende spiertrekking ooglid)
- Faciale myokymie
- Overige
- Botuline-toxine (Botox, Dysport)in de oogheelkunde
- Blepharospasme(krampachtig, dichtgeknepen ogen)
- inleiding
- wat is een blepharospasme
- oorzaken
- klachten
- behandelingen
- Hemifacialis spasme
- Animatiefilm
Voor uitgebreide informatie over de bouw van de oogleden en spieren → zie folderbouw/functie ooglid.
1. Trillende oogleden (faciale myokymie, spiertrekking in ooglid)
De zevende hersenzenuw (VII) of nervus facialis (gelaatszenuw) stuurt de onderste en bovenste gelaatsspieren aan. Deze spieren bestaan uitde ooglidspieren, de wang ende mondhoek. De gelaatszenuw vertakt zich in de hersenen in 2 takken (een linker en een rechter deel), die elk de spieractiviteit in één helft van het gelaat verzorgt. Aandoeningen van de 7e hersenzenuw kunnen worden verdeeld in:
- overactiviteit van de zenuw. Deze aandoeningen worden in deze folder beschreven, zoals myokymieën (spiertrekkingen, trillingen oogleden), een essentiele blefarospasme (krampachtig dichtgeknepen ogen) enhemifaciale spasme (spiertrekking gelaat).
- onderactitiviteit van de zenuw. In dit geval is de 7e hersenzenuw volledig uitgevallen (paralyse) of gedeeltelijk uitgevallen (parese). Dit leidt tot spierzwakte. Dit wordt in een andere folder beschreven →verlamming gelaatszenuw.
1a. Benigne faciale fasciculaties (terugkerende spiertrekkingen in oogleden)
Een trillend ooglid wordt veroorzaakt doordat de kleine spiertjes in het ooglid snel aan- en ontspannen waardoor een vervelend of irritant gevoel ontstaat. Intermitterende (terugkomende) spiertrillingen of fibrillaire spiertrekkingen (myokymie) in de spier rondom de ogen (oogleden) komen vaak voor. Een trillend ooglid is eigenlijk geen aandoening, het is iets wat komt en gaat en waar veel mensen last van kunnen krijgen. Het trillen kan een paar minuten aanhouden, maar ook kan enkele dagen aanhouden. Het fenomeen duurt meestal enkele dagen, soms zelfs weken, en is verder onschuldig.
Oorzaken zijn oa (over)vermoeidheid, stress of langdurig ingespannen werk met de ogen (bijv. lezen, computerwerk).
De behandeling kan bestaan uit de volgende maatregelen: neem voldoende rust, de stress-momenten verminderen of voorkómen, minder inspanned werk verrichten (bijv. niet te lang naar een computerscherm turen of lezen,pauzes inlassen) ofhet ooglid zachtjes masseren.
In tegenstelling tot de faciale myokymie, treedt bij de ‘benigne faciale fasciculaties’ geen zwakte van de gelaatsspieren op.
Voor animatiefilm, zie onderaan de folder –> ga naar animatiefilm
1b. Faciale myokymie
Deze aandoening wordt gekenmerkt door een continue éénzijdige spiertrekking of spiertrilling (myokymie)van spierbundels in de gelaatsspieren. Het is een eenzijdige spasme van de gelaatsspieren, die in episodes verloopt en secondes tot minuten duurt. Aanvankelijk begint de beweging in een deel van de kringspier van het ooglid, maar breidt zich in de loop der jaren in alle gelaatsspieren aan 1 kant uit. De episodes kunnen in frequentie in weken tot maanden toenemen en dan weer een tijd afnemen. Er kan een zwakte van de gelaatsspieren optreden.
Soms is een neurologisch onderzoek nodig om andere oorzaken uit te sluiten. De gelaatsspieren worden aangestuurd door de 7e hersenzenuw. De oorzaak zou oa kunnen zijn: een afwijkende zenuw bij zijn oorsprong in de hersenen, een abnormaal bloedvat of een gezwel dat op de 7e hersenzenuw drukt of een doorgemaakt ongeval van de 7e hersenzenuw.
1c. Overige
Oorzaken van een trillend oog met klachten van dubbelbeelden worden besproken in eenandere folder (bij. superior oblique myokymia, oculaire neuromyotonica, convergentie spasme)
2. Botuline-toxine in de oogheelkunde
Cosmetische antirimpel behandelingen zijnenorm in opkomst. De 2 meest voorkomende ingrepen zijn:
- het inspuiten van plaatselijke werkzame, medicinale stoffen, zoals botuline-toxine (BotoxR, DysportR). Botox schakelt de functie van spieren (gedeeltelijk) uit waardoor de bovenliggende huid zich ontplooit.
- het injecteren van opvullende stoffen, de zogenaamde “vullers”. Injectables kunnen bestaan uit resorbeerbare stoffen (tijdelijk effect) of niet-resorbeerbare stoffen (injecteerbare implantaten of gels die permanent aanwezig zijn maar evt verwijderd zouden kunnen worden).
In de oogheelkunde wordt botuline-toxinegebruikt voor bepaalde aandoeningen, zoals:
- blepharospasme (krampachtige spiersamentrekking rondom de ogen; zie deze folder) .
- bepaalde vormen van scheelzien (strabismus).
- het tijdelijk verkrijgen van een hangend ooglid voor de behandeling van uitdroging van het oog of van storende dubbelbeelden.
- spastisch entropion (zelden).
- overige niet-oogheelkundige indicaties zijn o.a.: rimpels in het voorhoofd en rond de ogen (kraaienpootjes), bij overmatige zweten (hyperhidrose) op handen, voeten of in de oksels of bij spasticiteit.
3. Blepharospasme (krampachtig dichtgeknepen ogen)
3a. Inleiding
Blefarospasme is een onwillekeurige aanspanning van spieren rondom de ogen. Om eea beter te kunnen begrijpen wordt eerst iets verteld over de oogspieren.
De zevende hersenzenuw (VII) of nervus facialis stuurt de onderste en bovenste gelaatsspieren aan. De gelaatsspieren bestaan uitde ooglidspieren, de wang ende mondhoek. Er is een linker en een rechter nervus facialis (gelaatszenuw), die elk de spieractiviteit in één helft van het gelaat verzorgt.Aandoeningen van de 7e hersenzenuw kunnen worden verdeeld in:
- overactiviteit van de zenuw. Deze aandoeningen, zoals een essentiele blefarospasme (krampachtig dichtgeknepen ogen), hemifaciale spasme (spiertrekking gelaat) en myokymiën (spiertrekkingen, trillingen oogleden) worden in dezefolder beschreven.
- onderactitiviteit van de zenuw. In dit geval is de 7e hersenzenuw volledig uitgevallen (paralyse) of gedeeltelijk uitgevallen (parese). Dit wordt in een andere folder beschreven →lees verder.
3b. Wat is een blepharospasme
De kringspier in en rondom de oogleden wordt de “orbicularis-spier” genoemd.
In deze tekening ziet u de kringspier afgebeeld. De voorhoofdspier is in het licht-rode kleur weergegeven (bloedvaten zijn blauw en rood; zenuwen zijn geel). Blefarospasme is een onwillekeurige aanspanning van spieren rondom de ogen. Dit veroorzaakt een knipperbeweging en het sluiten van de oogleden. Een “benigne essentiële blepharospasme” is een meestal dubbelzijde aandoening van een focale dystonie, dwz een onwillekeurig samenknijpen van de spieren rondom de ogen (kringspieren rondom de oogleden, wenkbrauwspieren en/of gelaatsspieren).
De aanspanning gebeurt onwillekeurig. Het kan doorlopend aanwezig zijn of op bepaalde momenten van de dag. De ogen zelf functioneren normaal. De aandoening begint vaak met milde spiertrekkingen die na verloop van tijd veranderen in krachtige krampachtige spiertrekkingen. Blepharospasme kan sterk variëren in ernst. In milde gevallen bestaat er alleen een verhoogde knipperfrequentie of treedt de afwijking alleen op bij stress. In ernstige gevallen gaan de ogen vrijwel niet meer open. Hierdoor kunnen lezen, autorijden en andere dagelijkse bezigheden lastig worden.
Soms draait het onderooglid naar binnen door de kramp (zie folder entropion, naar binnen gekanteld ooglid):
Het komt bij ongeveer 0.03% van de mensen voor. De aandoening komt vakerbij vrouwen voor dan bij mannen (3: 1). De aandoening begint meestal na het40ste levensjaar.
Als de onwillekeurige samentrekkingen beperkt blijven tot de ooglidspieren, dan noemt men dit een “focale dystonie”. Ook samentrekkingen van andere gelaatsspieren kunnen voorkomen. Blefarospasme kanook de spieren lager in het gezicht en de kaakspieren beinvloeden, waardoor een grimasachtige uitdrukking of mimiek kan ontstaan wanneer de patient de ogen probeert te openen.Wanneer ook de hals en nekspieren erbij betrokken worden, spreekt men van een “segmentale dystonie”. Dit wordt het syndroom van Meige genoemd.
3c. Klachten
Blefarospasme ontwikkelt zich langzaam en geleidelijk aan. De symptomen kunnen bestaan uit oogirritatie (tranen, droge ogen), zandgevoel, lichtgevoeligheid, stijf gevoel rondom de ogen, een toegenomen knipperfrequentie of de aanwezigheid van andere oogafwijkingen. Blefarospasme kan aanvangen aan één kant en zich later eventueel uitbreiden naar het andere ooglid. Als beide oogleden aangedaan zijn, ontstaat een soort functionele blindheid (de oogleden worden erg strak gesloten). De ernst kan variëren op verschillende tijdstippen van de dag of van dag tot dag. Op bepaalde momenten kan de patiënt vrij zijn van klachten (bijv. na een rustperiode), op andere momenten kunnen de klachten juist weer toenemen (stress, vermoeidheid ed).
Het dagelijks functioneren wordt door de ernst van de symptomen bepaald. Bepaalde activiteiten kunnen dan niet goed mogelijk zijn, zoals lezen, schrijven, computerwerk, autorijden ed. Dit is afhankelijk van de ernst waarin de personen last hebben van de ooglidkrampen.
3d. Oorzaken
De oorzaak van blepharospasme is onbekend maar waarschijnlijk zit de oorzaak in de hersenkernen (basale ganglia genoemd). Blepharospasme kan worden uitgelokt door bijv. lezen, autorijden, stress, fel licht of wind. Het kan verminderen door praten, wandelen of te ontspannen. Het treedt niet op tijdens het slapen. Blepharospasme kan worden behandeld d.m.v. medicamenten (maar hebben nauwelijks effect) of chirurgie (aandoening komt vaak weer terug).
Bij de meeste mensen (85%) wordt geen oorzaak gevonden (primaire blefarospasme of benigne essentiële blepharospasme genoemd). Bij een klein deel (15%) wordt wel een oorzaak gevonden (secundaire blefarospasme). Blepharospasme kanworden veroorzaakt door een oogafwijking, bijv. ernstige droge ogen of hoornvliesafwijkingen. Hierdoor wordt het oog ookfors dichtgeknepen. Dit behoort niet tot de categorie “benigne essentiële blepharospasme”. Ook kan blefarospasme optreden tgv hersenafwijkingen, zoals een bloeding of een tumor in de hersenen, de ziekte van Parkinson, MS, stofwisselingsziekten, een beschadiging van de gevoelszenuwen van het gelaat of door bepaalde medicijnen.
Een speciale variant van blepharospasme is een verhoogde spierspanning van de kringspier rond het oog die zich bij sommige patiënten ontwikkelt na verlamming van de gelaatszenuw. Hierdoor knijpt het oog steeds enigszins dicht.
3e Behandelingen
Bij ongeveer 10% van de patienten kan de aandoening spontaan herstellen. Bij de overige 90% kan blefarospasme na korte of lange tijd weer opnieuw optreden.
a. Botuline-toxine
Botuline-toxine-A (BotoxR, DysportR) wordt met een klein injectienaaldje in de huid of spier gebracht. Bij een botox-injectie wordt in de kringspier rond het oog (in het ooglid) op een aantal plaatsen een kleine dosis botulinetoxine gespoten (0.05 tot 0.1 ml, ongeveer op 4-5 plaatsen). Als de wenkbrauw ook mee doet, wordt er naasthet ooglid,ook de spier boven de wenkbrauw geïnjecteerd. Door de behandeling raakt de spier tijdelijk verlamd en verliest hij zijn spierspanning of knijpkracht.
Hoe werkt het? Op de overgang van een zenuw naar de spier bevinden zich receptoren (een soort verbindingsplaat tussen de zenuw en bijbehorende spier). Overdracht van een zenuwprikkel naar de spier vindt plaats d.m.v. neurotransmitters, de chemische boodschappers van zenuwcellen.
Botuline toxine is een neurotoxine, afkomstigvan de bacterie “Clostridium botulinum”. Het werkt op het nivo van dereceptoren (verbindingsplaats, geleidingsplaats) bij de overgang van de zenuw naar de betreffende spier (de neuromusculaire overgang). Normaliter komtde neurotransmitter “acetycholine” vrij en dit stimuleert dan de spier.
Botuline-toxine remt de afgifte of het vrijkomen van acetylcholine rn verhindert zo de neuromusculaire prikkeloverdracht. Hierdoor treedt er een locale spierverlamming op. Het effect is tijdelijk, de werking treedt op 2 tot 7 dagen na de injectie en heeft zijn maximale werking ongeveer 2 weken na de injectie. De werkingsduur en resultaat varieert per patiënt en is gemiddeld ongeveer 2-4 maanden. Na deze periode is het middel uitgewerkt. Om het gewenste effect te behouden, zijn herhaaldelijke periodieke injecties nodig. De meeste mensen ervaren de inspuiting niet als pijnlijk. Na de behandeling kan de huid wat gevoelig zijn.
Complicaties Botuline-toxine injecties
De bijwerkingen van een botuline-toxine injectie zijn meestal gering en bovendien nemen ze af als het medicament uitgewerkt raakt. Ernstige bijwerkingen zijn zeldzaam. De bijwerkingen kunnen ontstaan doordat het medicament zich verspreidt door de weefsels en uiteindelijk ook andere spieren verlamt. De bijwerkingen kunnen bestaan uit:
- Ooglidzwelling en een bloeduitstorting (blauwe plekken). Dit verdwijnt in de loop van 1-2 weken.
- Blepharoptosis (een hangend ooglid).Botulinetoxine kan ook dieperdoor de weefsels heen dringen dan primair wenselijk is. Hierdoor kan dewerking van de spier die het bovenooglid heft (levatorspier), ook verlamd raken. Delevatorspier wordt uitgeschakeld en daardoor zakt het ooglid (ptosisgenoemd). Dit kan erg hinderlijk zijn maar deze ptosis neemt in de loop van enkele maanden weer af doordat de botulinetoxine dan uitgewerkt raakt.
- Lagophthalmos. De kringspieren rondom het oog zorgen ook voor het sluiten van het ooglid. Na een botulinetoxine-injectie kan het voorkomen dat hetooglid minder goed sluit. Hierdoor kunnen klachten optreden van “droge ogen”, bestaande uit een zandkorrelgevoel, fotofobie (lichtschuwheid) en tranen (dit is een reactie op de droogte). Bij ernstige droge ogen kunnen oppervlakkigedroge beschadigingenontstaan van het hoornvlies (punctata). De folder overdroge ogenen de behandeling ervan vindt u elders op de website. Dit kan bestaan uit het gebruik van kunsttranen. Deze klachten nemen in de loop der tijd geleidelijk aan af. Vooral patiënten die een verlamming van de gelaatszenuw hebben gehad, hebben een verhoogd risico hierop (zie folderverlamming gelaatszenuw).
- Ectropion. Door verslapping van de spieren van het onderooglid kan het onderooglid naar buiten draaien of kantelen (ziefolderectropion).
- Diplopie. De oogspieren bewegen het oog in alle blikrichtingen. Doordat botuline-toxine verder in de oogkas kan doordringen dan gewenst, kunnen deze oogspieren ook (deels) verlamd raken.Dit leidt tottijdelijk dubbelzien doordat een spier die het oog beweegt, beïnvloed wordt door de botuline-toxine.
- Resistentie. Na langdurige behandeling kan de gevoeligheid voor de botuline geleidelijk afnemen en kunnen de injecties wat gevoeliger worden. Soms zijn ook hogere doseringen nodig.
Resultaten
De botuline-toxinewerkt een beperkte periode waardoor de klachten weer terug kunnen komen (3-4 maanden). Her-injectie is dan nodig en wordt danmet u besproken. De resultaten van de behandeling zijn wisselend: patiënten met weinig afwijkingenvindenhet effect soms gering (en debijwerkingen weer meer), andere patiënten met vaak ernstigere afwijkingenvinden het effect vaak goed(omdat er ook meer klachten waren) en hebben minder last van de bijkomende bijwerkingen.
b. Chirurgische myotomie
Bij patiënten waarbij een botulinetoxine-injectie niet werkt en er veel hinder is van het blepharospasme, valt het verwijderen van de spieren in het ooglid te overwegen (het deel van de spieren van de oogleden en de oogkas). Ook kan een deel van de spieren worden verwijderd, waarna de kans bestaat dat botuline-toxinewel voldoende werkt.
c. Medicamenten
Het effect van spierverslappers of rustgevende medicatie is erg beperkt of niet werkzaam. Bij bijwerkingen van het droge oog kunnen kunsttranen worden gebruikt (druppels, gel, zalf e.d.).
4. Hemifacialis spasme
De zevende hersenzenuw (VII) of nervus facialis stuurt de onderste en bovenste gelaatsspieren aan, bestaande uit de ooglidspieren, de wang ende mondhoek. Er is een linker en een rechter nervus facialis (gelaatszenuw), die elk de spieractiviteit in één helft van het gelaat verzorgt. Aandoeningen van de 7e hersenzenuw kunnen worden verdeeld in:
- overactiviteit van de zenuw. Deze aandoeningen, zoals een essentiële blefarospasme (krampachtig dichtgeknepen ogen), hemifaciale spasme (spiertrekking gelaat) en myokymiën (spiertrekkingen, trillingen oogleden) worden in deze folder beschreven.
- onderactitiviteit van de zenuw. In dit geval is de 7e hersenzenuw volledig uitgevallen (paralyse) of gedeeltelijk uitgevallen (parese). Dit wordt in een andere folder beschreven →lees verder.
De zenuw stuurt de ooglidspieren, de wang en de mondhoek aan. De gelaatszenuw vertakt zich in de hersenen in 2 takken (links en rechts), die elk de spieractiviteit in één helft van het gelaat verzorgt. Aandoeningen van de 7e hersenzenuw kunnen worden verdeeld in:
- overactiviteit van de zenuw. (bijveen essentiele blefarospasme, hemifaciale spasme en myokymiën).
- onderactitiviteit van de zenuw. In dit geval is de 7e hersenzenuw volledig uitgevallen (paralyse) of gedeeltelijk uitgevallen (parese). Dit wordt in een andere folder beschreven →lees verder.
Een hemifacialis spasme wordt gekenmerkt door een intermitterende (terugkomende) grove samentrekkingen aan één zijde van het gelaat en komt zelden aan beide kanten voor (hemi = halfzijdig; facialis = gelaat; spasme = spiersamentrekking). In tegenstelling tot een blepharospasme, is een hemifacialis spasme ook aanwezig tijdens de slaap. Vaak wordt het veroorzaakt door een compressie (druk) van een bloedvat op de nervus facialis (de aangezichtszenuw) in de hersenstam. Om andere oorzaken uit te sluiten, kan een MRI-scan nodig zijn.
De behandeling kan bestaan uit een neurochirurgische decompressie (ontlasten van de druk) op de aangezichtszenuw of een injectie met Botox.
